Odwrotne obciążenie VAT

Co to jest odwrotne obciążenie VAT?

Odwrotne obciążenie VAT to specyficzny mechanizm naliczania i rozliczania podatku VAT mający zastosowanie dla dostaw towarów lub usług znajdujących się na wykazie w załącznikach nr 11 i 14 ustawy o VAT.

UWAGA: odwrotne obciążenie zostało wycofane z praktyki rozliczania podatków od 1 listopada 2019 r. poprzez zastąpienie go obowiązkiem zastosowania tzw. modelu podzielonej płatności (split payment). W wyniku tej zmiany wykaz towarów i usług wymienianych w załącznikach nr 11 i 14 do ustawy, a także towary objęte solidarną odpowiedzialnością podatkową sprzedawcy i nabywcy z załącznika nr 13 zostały włączone do rozszerzonego załącznika nr 15. Wobec tych towarów i usług nie stosuje się już odwrotnego obciążenia, lecz split payment. Trzeba też zaznaczyć, że nowe przepisy dotyczące stosowania split payment odnoszą się do transakcji B2B o wartości od 15 tys. zł brutto. Transakcje o niższej wartości nie są objęte obowiązkiem rozliczenia w modelu podzielonej płatności.

Na czym polega mechanizm odwrotnego obciążenia?

Odwrotne obciążenie przenosiło odpowiedzialność za odprowadzenie i rozliczenie podatku VAT ze sprzedawcy na nabywcę. W mechanizmie tym faktura dokumentująca transakcję nie zawierała więc stawki podatku ani jego kwoty, natomiast musiała być opatrzona adnotacją „Odwrotne obciążenie”. Sprzedawca otrzymywał tylko kwotę netto. Z kolei nabywca rozliczający taką fakturę naliczał od kwoty netto podatek VAT. W przypadku odwrotnego obciążenia po stronie nabywcy powstawała sytuacja szczególna, w której podatek VAT należny od faktury z adnotacją „Odwrotne obciążenie” stawał się podatkiem VAT naliczonym, który nabywca mógł odliczyć na zasadach ogólnych. Zakup w modelu odwrotnego obciążenia był więc po stronie nabywcy neutralny pod względem VAT (wartość podatku była rozliczana zarówno po stronie VAT należnego, jak i naliczonego).

Sprzedawcy towarów i usług objętych odwrotnym obciążeniem zobowiązani byli raportować w cyklach miesięcznych dokonane dostawy na deklaracji VAT-27 – w formie elektronicznej do 25. dnia miesiąca po okresie rozliczeniowym. Nabywcy wykazywali transakcje w częściach C i D deklaracji VAT-7 (VAT-7K).

W walce z wyłudzeniami podatkowymi

Odwrotne obciążenie VAT zostało wprowadzone jako jedno z narzędzi przeciwdziałania oszustwom podatkowym i wyłudzeniom już w 2011 r. Na początku mechanizm stosowano dla transakcji w obrocie złomem. Kolejne nowelizacje ustawy o VAT stopniowo poszerzały katalog towarów i usług objętych mechanizmem odwrotnego obciążenia o tzw. branże wrażliwe, najczęściej wykorzystywane przez przestępców do wyłudzeń podatkowych (m.in. obrót wyrobami z metalu, metalami szlachetnymi, różnego rodzaju odpadami i surowcami wtórnymi, usługi budowlane, sprzedaż sprzętu elektronicznego) – zob. załączniki nr 11 i 14 ustawy o VAT.

Odwrotne obciążenie VAT a import usług

Mechanizm odwrotnego obciążenia VAT stosowany jest obecnie podczas rozliczania transakcji, których przedmiotem jest import usług. Definicja tego ostatniego terminu znajduje się w art. 2 pkt 9 ustawy o VAT. Zgodnie z nim, za import usług uznaje się wszystkie te transakcje, z tytułu których obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy. Ten ostatni musi jeszcze spełniać warunki określone w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT. Oznacza to, że w przypadku usług, o których mowa w art. 28b ustawy o VAT, za nabywców uznaje się:
• osoby prawne, jednostki organizacyjne oraz osoby fizyczne, które wykonują działalność gospodarczą,
• osoby prawne nieposiadające statusu podatnika VAT UE.
W pozostałych transakcjach nabywcą jest z kolei:
• podatnik, o którym mowa w art. 15 ustawy o VAT, mający siedzibę działalności lub prowadzący działalność na terytorium kraju,
• osoba prawna, która ma siedzibę na terytorium kraju i jest zarejestrowana lub obowiązana do rejestracji jako podatnik VAT UE.

Ważne: Do zarejestrowania się jako podatnik VAT UE jest zobowiązany również podatnik zwolniony z VAT, jeżeli świadczy usługi wewnątrzwspólnotowe.

Zgodnie z przepisami w przypadku importu usług obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wykonania danej usługi. Jeżeli natomiast usługa jest wykonywana etapami, a za każdy etap określono oddzielną płatność, obowiązek podatkowy powstaje w dniu wykonania każdego etapu, dla którego określono tę płatność.

Zastosowanie mechanizmu odwrotnego obciążenia przy imporcie usług oznacza, że nabywca usługi ma obowiązek wykazania podatku naliczonego. Jeśli jest on czynnym podatnikiem VAT, może dokonać jego odliczenia na zasadach ogólnych. W efekcie, na gruncie podatkowym, taka transakcja okaże się neutralna.

Ważne: Faktury, na których znajduje się adnotacja „odwrotne obciążenie”, wystawione w związku z importem usług z UE na podstawie art. 28b ustawy o VAT, należy wykazać w pliku JPK_V7 w dwóch pozycjach: po stronie podatku należnego i naliczonego.