STIR (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej)

System teleinformatyczny izby rozliczeniowej to jedno z kluczowych narzędzi wdrożonych przez rząd w celu przeciwdziałania przestępczości podatkowej, wyłudzeniom na gruncie podatku VAT i praniu brudnych pieniędzy. Zasady jego działania oraz ramy współpracy organów skarbowych z instytucjami finansowymi, reguluje od połowy stycznia 2018 r. ustawa o STIR z 24 listopada 2017 r. Z tego artykułu dowiesz się m.in. co to jest STIR, na czym dokładnie polega działanie tego systemu oraz kiedy podatnik musi liczyć się z blokadą rachunku.

Spis treści:

• Co to jest STIR (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej)?
• Jak działa STIR?
• Działanie systemu STIR w praktyce
• Co dokładnie monitoruje systemem STIR?
• Skutki działania systemu

Co to jest STIR (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej)?

System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej (STIR) to narzędzie informatyczne, które odgrywa ważną rolę w walce z przestępczością finansową. Jego działanie polega na gromadzeniu i analizie dużej ilości danych przekazywanych przez banki i SKOK-i. Ponieważ system wykorzystuje wiele zaawansowanych algorytmów, organy skarbowe mogą szybciej wykrywać podejrzane transakcje, świadczące np. o próbach wyłudzenia podatku VAT, praniu brudnych pieniędzy czy innych przestępstwach finansowych.

Jak działa STIR?

Istotą działania STIR jest pośredniczenie w wymianie informacji elektronicznych między Krajową Administracją Skarbową (KAS) a instytucjami finansowymi – bankami i SKOK. Działa to w następujący sposób: STIR pobiera z banków dane finansowe przedsiębiorstw, w celu przeprowadzenia zautomatyzowanych analiz, na podstawie których dla poszczególnych przedsiębiorców ustalany jest poziom wskaźnika ryzyka. Informacje na jego temat przekazywane są następnie do Centralnego Rejestru Danych Podatkowych.

Wysoki wskaźnik ryzyka wskazuje, że dany rachunek może być wykorzystywany do działalności przestępczej. W takim przypadku Szef KAS, za pośrednictwem systemu STIR, może zlecić blokadę rachunku rozliczeniowego, rachunku VAT, a także lokat i kont powiązanych z działalnością gospodarczą. Jej nałożenie skutkuje czasowym uniemożliwieniem korzystania z konta i środków na nim zgromadzonych. Blokada nakładana jest zazwyczaj na 72 godziny. W niektórych przypadkach, na wniosek Szefa KAS, ten termin może zostać jednak przedłużony do 3 miesięcy. W czasie obowiązywania blokady podatnik nie może realizować za pomocą rachunku żadnych transakcji, z wyjątkiem wypłaty wynagrodzeń, opłacania składek ZUS oraz innych zobowiązań podatkowych.

Działanie systemu STIR w praktyce

Instytucje finansowe ustawowo są zobowiązane przekazywać do STIR dzienne zestawienia transakcji na rachunkach rozliczeniowych przedsiębiorców. W zamian otrzymują od STIR informację zwrotną w postaci codziennych aktualizacji wskaźnika ryzyka dla monitorowanych podmiotów. Pozwala to utrzymywać ciągły proces, w ramach którego STIR na bieżąco typuje firmy do wszczęcia kontroli podatkowej lub postępowania karno-skarbowego, a banki dysponują dodatkową informacją na temat wiarygodności swoich klientów. Mechanizmy analityczne pozwalają wykrywać nieprawidłowości finansowe noszące znamiona przestępstw lub wykroczeń skarbowych. W przypadku identyfikacji podmiotu o wysokim poziomie ryzyka STIR przekazuje informacje do KAS oraz do instytucji finansowych.

Co dokładnie monitoruje system STIR?

STIR monitoruje rachunki firmowe wszystkich podmiotów kwalifikowanych, czyli przedsiębiorstw, osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek oraz innych jednostek organizacyjnych bez osobowości prawnej, które posiadają zdolność prawną.

Wiele wątpliwości budzi natomiast samo działanie systemu STIR. Klienci banków nie są bowiem informowani o nałożeniu blokady – o jej istnieniu dowiadują się zazwyczaj podczas próby skorzystania z rachunku. Bank ma również obowiązek przekazywania informacji do Szefa KAS o wszystkich transakcjach inicjowanych z zablokowanych kont, nawet wówczas, gdy nie mogą one zostać zrealizowane. STIR nie monitoruje natomiast przepływów finansowych ani kont osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Oznacza to, że nie są nim również objęte transakcje realizowane pomiędzy rachunkami firmowymi a prywatnymi należącymi do osób fizycznych.

Skutki działania systemu

W wyjaśnieniach dotyczących ustawy o STIR Ministerstwo Finansów przekonywało, że istotą systemu jest jego szybkie działanie i automatyczne wykrywanie operacji finansowych zmierzających do wyłudzania podatku VAT na dużą skalę – tzw. operacji karuzelowych, częstych transferów znacznych kwot między tymi samymi podmiotami, posługiwanie się pustymi fakturami itp. Już po paru miesiącach od uruchomienia systemu KAS zidentyfikowała tysiące podmiotów, które podlegają stałemu monitoringowi, a także zablokowała środki finansowe o wartości wielu milionów, pochodzące z wyłudzeń podatku. Dla firm, które prowadzą normalną działalność, funkcjonowanie STIR nie jest widoczne.