Pomoc dla powodzian – co przysługuje pracownikowi dotkniętemu powodzią? Czy powódź usprawiedliwia nieobecność w pracy?[Aktualizacja]

Sytuacja powodziowa rodzi wiele pytań i wątpliwości, m.in. w zakresie praw przysługujących pracownikom oraz obowiązków ciążących na pracodawcach w czasie klęski żywiołowej. Jakie urlopy, świadczenia i zasiłki przysługują powodzianom? Czy powódź usprawiedliwia nieobecność w pracy? Jaką pomoc finansową lub rzeczową może przyznać pracodawca ze środków ZFŚS? Jeśli chcesz poznać odpowiedź na te i inne pytania, przeczytaj ten poradnik. Znajdziesz w nim najważniejsze informacje na temat pomocy dla powodzian w 2024 r.

Spis treści:

• Jakie urlopy przysługują pracownikom w związku z powodzią?
• Dodatkowe 10 dni wolnego dla powodzian
• Nieobecność w pracy w związku z powodzią a prawo do wynagrodzenia
• Powódź a wolne z tytułu opieki nad dzieckiem
• Czy w związku z powodzią pracodawca może powierzyć pracownikowi inne obowiązki?
• Pomoc dla powodzian z ZFSŚ
• Zamknięta firma przez powódź – czy pracownikom należy się postojowe?
• Jakie zmiany wprowadza specustawa powodziowa z 2024 r.?

Najważniejsze informacje w skrócie:

• Pracownik, który nie może dotrzeć do pracy z powodu zdarzeń losowych, takich jak powódź, może skorzystać z przysługujących mu urlopów (np. z tytułu siły wyższej lub na żądanie). Aby uzyskać wolne, musi jednak przesłać prośbę o urlop do swojego pracodawcy.
• Jeżeli w związku z wystąpieniem powodzi pracownik nie jest w stanie dotrzeć do pracy, to wówczas jego nieobecność należy uznać za usprawiedliwioną.
• Pracownik, który nie jest w stanie świadczyć pracy w związku z powodzią, może również skorzystać z dodatkowych 10 dni wolnego, przewidzianych w ustawie o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi. Za czas nieobecności w pracy przysługuje mu wynagrodzenie obliczane od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę.
• Jeśli w wyniku powodzi zamknięto żłobek, przedszkole lub szkołę, zatrudnionemu przysługuje także zasiłek opiekuńczy na dziecko do 8 lat.
• Pomoc dla powodzian, jaką może przyznać pracodawca, obejmuje m.in. zapomogi ze środków ZFŚS. Takie wsparcie udzielane jest na wniosek pracownika.
• Przepisy dopuszczają, by pracodawca zlecił pracownikom wykonywanie zadań związanych z usuwaniem skutków powodzi w zakładzie pracy. Za realizację tego typu prac zatrudnionemu przysługuje wynagrodzenie w pełnej wysokości.
• Dodatkowe formy wsparcia dla powodzian wprowadza również tzw. specustawa powodziowa przyjęta w październiku 2024 r. Przewiduje ona m.in.: wydłużenie urlopu na żądanie z 4 do 8 dni, dodatkowe 20 dni wolnego od pracy oraz pomoc finansowa dla przedsiębiorców.

Jakie urlopy przysługują pracownikom w związku z powodzią?

Nowelizacja Kodeksu pracy, która weszła w życie w kwietniu 2023 roku, wprowadziła istotne zmiany w zakresie uprawnień przysługujących pracownikom. Na jej mocy wprowadzono m.in. urlop z powodu siły wyższej, przysługujący pracownikowi w wymiarze 2 dni (lub 16 godzin) w roku kalendarzowym. Z dodatkowych dni wolnego mogą skorzystać osoby, które wskutek nagłych i nieprzewidzianych zdarzeń, takich jak np. powódź, znalazły się w trudnej sytuacji. Urlop z powodu siły wyższej nie stanowi części urlopu wypoczynkowego, dlatego podlega odrębnym regulacjom. Te znalazły się w art. 148¹ Kodeksu pracy.  Zgodnie z tym przepisem za czas nieobecności w pracy pracownikowi przysługuje 50% wynagrodzenia. Pracodawca nie może również odmówić jego udzielenia, jeśli pracownik złoży wniosek o urlop z powodu siły wyższej najpóźniej w dniu korzystania ze zwolnienia.

Dwa dni wolnego to jednak stosunkowo krótki okres, by poradzić sobie ze skutkami powodzi.  Jakie inne możliwości ma pracownik, którego dom został zalany? Oprócz urlopu z powodu siły wyższej, może on skorzystać także z urlopu na żądanie, przysługującego w wymiarze 4 dni w roku kalendarzowym. W świetle przepisów Kodeksu pracy taki urlop jest częścią urlopu wypoczynkowego, dlatego zatrudnionemu za jego okres przysługuje 100% wynagrodzenia. Pracownik może go zgłosić w trybie pilnym – a zatem np. w dniu planowanej nieobecności. Pracodawca nie zawsze musi go jednak udzielać. Odmowa urlopu na żądanie jest możliwa np. wtedy, gdy nieobecność pracownika mogłaby poważne zagrozić ważnym interesom przedsiębiorstwa.

Przeczytaj również: Urlop na żądanie – kiedy przysługuje i jak należy go zgłosić? – Symfonia

Dodatkowe 10 dni wolnego dla powodzian

Regulacje dotyczące uprawnień przysługujących pracownikom w związku z powodzią, znalazły się również w art. 8 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi. Zgodnie z tym przepisem pracownik, który nie jest w stanie dotrzeć do pracy np. z powodu zalania dróg, może skorzystać z dodatkowych 10 dni wolnego. Nie jest to jednak urlop w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. Z tego względu pracodawca rozlicza ten okres jako usprawiedliwioną nieobecność, w trakcie której pracownik zachowuje prawo do minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Aby skorzystać z 10 dni wolnego dla powodzian, konieczne jest spełnienie kilku warunków. Przede wszystkim pracownik musi wykazać, że jego nieobecność w pracy jest bezpośrednio związana z powodzią. Po drugie, o tym, że nie stawi się w zakładzie, musi poinformować swojego pracodawcę – najpóźniej w drugim dniu nieobecności w pracy. Dotrzymanie tego terminu w przypadku sytuacji kryzysowych, takich jak powódź, nie zawsze jest jednak możliwe. Właśnie dlatego Państwowa Inspekcja Pracy zaleca, by pracodawcy usprawiedliwiali nieobecność pracowników dotkniętych powodzią, nawet jeśli wniosek o udzielenie 10 dni wolnego otrzymali z opóźnieniem.

Nieobecność w pracy w związku z powodzią a prawo do wynagrodzenia

Zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy spowodowanej powodzią pracownikowi przysługuje odpowiednia część minimalnego wynagrodzenia. Wysokość tego wynagrodzenia oblicza się proporcjonalnie do liczby dni faktycznej nieobecności, zgodnie z obowiązującym w danym zakładzie pracy grafikiem.

Jak rozliczyć nieobecność w pracy w związku z powodzią – przykład

Pan Adam był zatrudniony w firmie X w pełnym wymiarze czasu pracy. We wrześniu, w związku z powodzią, był nieobecny przez 5 dni roboczych.

Stawka godzinowa wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w związku z powodzią wyniesie:

4300 zł brutto / 168 godzin pracy w miesiącu = 25,60 zł brutto

Za czas nieobecności w pracy Pan Adam otrzyma wynagrodzenie w kwocie:

25,60 zł brutto x 8 godzin x 5 dni = 1024 zł

Ważne: Na podstawie wewnętrznych przepisów pracodawca może jednak podjąć decyzję, by pracownikom nieobecnym w pracy z powodu powodzi wypłacić wyższe wynagrodzenie.

Przeczytaj również: [R2P] Rozliczenie nieobecności usprawiedliwionej związanej z powodzią

Pracodawca, który w wyniku powodzi czasowo zaprzestał wykonywania działalności lub ma poważne problemy finansowe, może złożyć wniosek o udzielenie mu nieoprocentowanej pożyczki z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (art. 23 ust. 1). Środki pozyskane z tego źródła można przeznaczyć na wypłatę wynagrodzeń dla pracowników oraz pokrycie należnych składek na ubezpieczenia społeczne.

Powódź a wolne z tytułu opieki nad dzieckiem

Co w sytuacji, gdy w wyniku powodzi zamknięto żłobek, przedszkole lub szkołę? Pracownikowi sprawującemu opiekę nad dzieckiem w wieku do 8 lat przysługuje w tym przypadku zasiłek opiekuńczy w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Aby uzyskać takie świadczenie, zatrudniony musi jednak złożyć swojemu pracodawcy odpowiednie dokumenty, a w tym:

• oświadczenie o nieprzewidzianym zamknięciu placówki,
• wniosek o wypłatę zasiłku opiekuńczego.

Warto pamiętać również o uprawnieniach wynikających z art. 188 Kodeksu pracy. Zgodnie z tym przepisem pracownikowi, który wychowuje przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat, przysługują dwa pełnopłatne dni wolnego. Ze zwolnienia można skorzystać także w wymiarze godzinowym. Aby uzyskać wolne w pracy z tytułu opieki nad dzieckiem, pracownik musi złożyć specjalny wniosek wraz z oświadczeniem o braku zamiaru korzystania ze zwolnienia przez drugiego rodzica.

Czy w związku z powodzią pracodawca może powierzyć pracownikowi inne obowiązki?

Przepisy ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi przewidują, że pracodawca może czasowo powierzyć pracownikowi wykonywanie innej pracy, niż ta wynikająca z treści umowy o pracę. Istnieje tu jednak pewien warunek – nowe obowiązki muszą się bezpośrednio wiązać z usuwaniem skutków powodzi w danym zakładzie. Pracownik oddelegowany do nowych zadań zachowuje prawo do wynagrodzenia obliczanego jak za czas urlopu wypoczynkowego.

Pomoc dla powodzian z ZFŚS

Pomoc dla powodzian może być finansowana także ze środków zgromadzonych w ramach Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (ZFŚS). W zależności od treści obowiązującego w zakładzie regulaminu, pracodawca może:

• przyznać pracownikom bezzwrotną pomoc finansową (tzw. zapomogę), np. na cele mieszkaniowe,
• udzielić pomocy rzeczowej, np. w formie sfinansowania zakupu produktów/usług zaspokajających bieżące potrzeby życiowe pracowników i ich rodzin,
• zawiesić termin spłaty udzielonej wcześniej pożyczki na cele mieszkaniowe
• sfinansować wypoczynek dla dzieci pracowników wieku szkolnym.

Warto pamiętać, że zapomogi wypłacone z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych w związku z powodzią lub inną klęską żywiołową są zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz nie podlegają składkom na ubezpieczenia społeczne – bez względu na ich wysokość. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków obrotowych firmy. Te, zgodnie z treścią art. 21 ust. 1 pkt 26 ustawy o PIT są zwolnione z podatku dochodowego wyłącznie do wysokości 6000 złotych w roku podatkowym.

Zamknięta firma przez powódź – czy pracownikowi należy się postojowe?

Jeżeli w wyniku powodzi doszło do zalania zakładu pracy, a pracodawca nie oddeleguje pracowników do innych zadań, ma on obowiązek wypłacić tzw. postojowe. Podstawę prawną do takiego roszczenia stanowi art. 81 Kodeksu pracy. Zgodnie z nim świadczenie przysługuje, jeśli:

• przeszkoda w wykonywaniu pracy wynika z przyczyn leżących po stronie pracodawcy,
• pracownik był gotów do świadczenia pracy – a zatem nie korzystał z urlopu czy 10 dni wolnego w związku z powodzią,
• przestój nie jest zawiniony przez pracownika.

Wysokość postojowego zależy od formy wynagrodzenia, jakie do tej pory otrzymywał pracownik. Świadczenie nie może być jednak niższe od obowiązującego minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Jakie zmiany wprowadza specustawa powodziowa z 2024 r.?

W piątek (4.10.2024 r.) w Dzienniku Ustaw została opublikowana nowelizacja ustawy o szczególnych rozwiązaniach w związku z usuwaniem skutków powodzi. Aktualizacja przepisów wynikała z konieczności zapewnienia szerszego wsparcia zarówno przedsiębiorcom, jak i pracownikom, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji. Jakie nowe rozwiązania wprowadza tzw. specustawa powodziowa?

• przedsiębiorcy, którzy ponieśli straty w wyniku powodzi, otrzymają wsparcie w wysokości 16 tys. zł na każdego pracownika zgłoszonego do ubezpieczenia w ZUS lub równowartość 75% średniomiesięcznego przychodu osiągniętego rok wcześniej. Z pomocą mogą skorzystać osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, działalność sezonową, a także pracodawcy.
• na obszarach objętych klęską żywiołową wymiar urlopu na żądanie został wydłużony z 4 do 8 dni.
• pracownik, który ucierpiał w wyniku powodzi, może korzystać z urlopu wypoczynkowego w wymiarze godzinowym. Urlop udzielany w tym trybie nie może jednak przekraczać 5 dni.
• w celu przeciwdziałania zagrożeniom związanym z powodzią, a także zwalczania lub usuwania jej skutków, pracownik może złożyć wniosek o czasowe obniżenie wymiaru czasu pracy (maksymalnie o połowę). Taki wniosek powinien złożony jednak najpóźniej na dwa dni przed planowanym zmniejszeniem wymiaru czasu pracy.
• w przypadku wystąpienia powodzi pracownikowi przysługuje prawo do zwolnienia od pracy, w wymiarze do 20 dni, w celu usunięcia bezpośrednich skutków powodzi, które dotknęły jego lub osoby pozostające z nim we wspólnym gospodarstwie domowym. Za czas tego zwolnienia pracownikowi przysługuje  100% wynagrodzenia. Koszty, jakie w związku z udzieleniem takiego zwolnienia poniesie pracodawca, będą częściowo finansowane z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
• pracodawca nie może zatrudniać pracownika zamieszkującego tereny objęte powodzią w godzinach nadliczbowych, ani też delegować go poza stałe miejsce pracy, jeśli zatrudniony nie wyraził na to zgody.
• uproszczeniu ulegają również procedury dotyczące badań okresowych czy BHP na terenach objętych powodzią.

Obecnie trwają prace nad przygotowaniem rozporządzenia, które pozwoli na uruchomienie mechanizmów pomocowych przedstawionych w specustawie powodziowej.