Luka płacowa – czym jest i jak ją zidentyfikować?

Różnice w wynagrodzeniach mogą wynikać z różnych czynników, takich jak chociażby staż pracy, poziom kompetencji czy wykształcenia. Problem zaczyna się wtedy, gdy są one efektem nieuświadomionej lub strukturalnej dyskryminacji. Jej przykładem jest tzw. luka płacowa, czyli różnica pomiędzy średnimi stawkami godzinowymi brutto, które otrzymują kobiety i mężczyźni. Wchodzące w przyszłym roku unijne przepisy mają ograniczać skalę tego zjawiska wśród polskich pracodawców.  Przeczytaj ten poradnik i sprawdź, czym jest luka płacowa, jak ją zidentyfikować oraz ograniczyć.

Najważniejsze informacje w skrócie:

• Luka płacowa (ang. gender pay gap) to różnica pomiędzy średnimi poziomami wynagrodzenia kobiet i mężczyzn.
• Oblicza się ją na podstawie średnich stawek godzinowych brutto, czyli wynagrodzeń przed potrąceniem podatku dochodowego i składek na ubezpieczenia społeczne.
• Według Eurostatu luka płacowa w Polsce wynosi obecnie 7,8%, jednak po uwzględnieniu takich czynników, jak stanowisko czy doświadczenie, realne różnice w wysokości płac mogą sięgać nawet 18%.
• Największe nierówności płacowe odnotowuje się w sektorze prywatnym oraz branżach zdominowanych przez mężczyzn, gdzie luka płacowa wynosi nawet 25%.
• Nowa unijna dyrektywa o przejrzystości i równości wynagrodzeń (UE 2023/970) nakłada na pracodawców obowiązek regularnego raportowania luki płacowej oraz podejmowania działań, które będą zapobiegać jej występowaniu.
• Skuteczna analiza luki płacowej w firmie wymaga zaawansowanych narzędzi analitycznych, które pozwalają uwzględnić zarówno składniki stałe, jak i zmienne wynagrodzenia oraz pełen kontekst zatrudnienia danego pracownika.

Czym jest luka płacowa?

Luka płacowa to różnica między średnimi zarobkami różnych grup pracowników – najczęściej kobiet i mężczyzn – którzy wykonują pracę o porównywalnej wartości. Występuje, gdy pomimo podobnego doświadczenia, kwalifikacji i zakresu obowiązków, jedna z grup zarabia mniej niż druga, a różnica w płacach ma charakter stały. Oblicza się ją na podstawie średnich stawek godzinowych brutto wypłacanych pracownikom, a zatem przed odliczeniem podatku dochodowego i składek na ubezpieczenie społeczne.

Luka płacowa może być analizowana w dwóch ujęciach: jako luka nieskorygowana oraz luka skorygowana. Ta pierwsza to różnica w wynagrodzeniach między kobietami a mężczyznami, liczona dla całej populacji pracowników – bez brania pod uwagę różnic w ich kwalifikacjach, doświadczeniu czy zajmowanym stanowisku. Z kolei luka skorygowana uwzględnia obiektywne cechy pracowników, takie jak wykształcenie, staż pracy, poziom stanowiska, branża czy region zatrudnienia. Jest to zatem wskaźnik znacznie dokładniejszy, który pozwala ocenić, czy różnice w wynagrodzeniach wynikają z uzasadnionych przyczyn, czy może są formą ukrytej dyskryminacji płacowej.

Przeczytaj również: Jak obliczyć wynagrodzenie dla pracownika? Poradnik krok po kroku

Ile wynosi luka płacowa w Polsce? Wyniki badań

Pomimo obowiązujących regulacji prawnych mających na celu ograniczenie nierówności płci na rynku pracy, różnice w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn wciąż są zauważalne – i to na dużą skalę. Według danych Eurostatu luka płacowa w Polsce wynosi obecnie około 7,8%. Podobna wartość wynika z analiz przeprowadzonych przez Instytut Badań Strukturalnych, opartych na danych Głównego Urzędu Statystycznego. Zgodnie z nimi w latach 2010–2022 średnie różnice w zarobkach kobiet i mężczyzn w Polsce wynosiły od 2% do 9%. To tzw. luka nieskorygowana – czyli wskaźnik liczony bez uwzględnienia różnic w doświadczeniu, stanowisku czy sektorze zatrudnienia. Analizując jednak różnice w płacach po uwzględnieniu takich czynników, jak wykształcenie, staż pracy, stanowisko czy branża, poziom luki płacowej w Polsce wynosił od 15% do nawet 18%.

Wykres – Luka płacowa w Polsce

Źródło: Instytut Badań Strukturalnych

Badania IBS wskazują również, że poziom luki płacowej zależy od branży, miejsca pracy czy sektora gospodarki. Najwyższy jej poziom odnotowano w przedsiębiorstwach prywatnych (18%), a także branżach uznawanych za typowo męskie (25%).

Zastanawiasz się, jak mierzyć inwestycje w HR? Pobierz nasz bezpłatny e-book!

Nowe przepisy w zakresie przeciwdziałania luce płacowej

W maju 2023 roku Unia Europejska przyjęła tzw. Dyrektywę w sprawie jawności i równości wynagrodzeń (UE 2023/970), która wprowadza zasadę równej płacy za pracę o tej samej wartości. W związku z tym, do 2026 r. państwa członkowskie muszą dostosować swoje prawo do nowych wymogów. A tych jest całkiem sporo – dyrektywa nakłada bowiem na pracodawców m.in. obowiązek wdrożenia neutralnych pod względem płci systemów wynagrodzeń oraz ocen pracowniczych. Zmiany dotyczą także procesów rekrutacyjnych – te powinny być zaprojektowane w taki sposób, aby zapewniały równość płci oraz informowały kandydatów o wysokości wynagrodzeń na oferowanych stanowiskach.

Firmy zatrudniające co najmniej 100 pracowników będą musiały także pamiętać o regularnym raportowaniu luki płacowej:

• corocznie, zaczynając od danych za rok 2026 – jeśli poziom zatrudnienia przekracza 250 pracowników,
• co trzy lata (pierwszy raport w czerwcu 2027 za rok 2026), jeśli firma zatrudnia od 150 do 249 pracowników,
• co trzy lata (pierwszy raport w czerwcu 2031 za rok 2030), jeśli zatrudnienie mieści się w przedziale od 100 do 149 pracowników.

Raportowanie obejmuje nie tylko ogólną lukę płacową (ze względu na płeć,) lecz także szczegółowe dane, takie jak:

• luka płacowa w składnikach zmiennych (premie, dodatki),
• mediana luki płacowej,
• udział kobiet i mężczyzn otrzymujących składniki zmienne,
• rozkład płci w poszczególnych kwartałach wynagrodzeń,
• luka płacowa w podziale na kategorie pracowników.

Celem raportowania jest zwiększenie przejrzystości i skuteczne monitorowanie postępów w eliminacji nieuzasadnionych różnic w wynagrodzeniach. W przypadku, gdy luka płacowa przekroczy 5%, pracodawca będzie miał 6 miesięcy na jej zlikwidowanie lub – jeśli to niemożliwe – na wypracowanie wspólnie z przedstawicielami pracowników odpowiednich działań naprawczych. W Polsce omówione wyżej przepisy zaczną obowiązywać już w czerwcu 2026 r.

Przeczytaj również: Wypłata wynagrodzenia po ustaniu zatrudnienia – o czym pamiętać i na co uważać? – Symfonia

Analityka płacowa – fundament sprawiedliwego wynagradzania

Zidentyfikowanie luki płacowej wymaga dostępu do wiarygodnych danych i ich pogłębionej analizy. To właśnie w tym miejscu wkracza analityka kadrowa, które pozwala nie tylko zmierzyć rozbieżności płacowe, ale także zrozumieć ich przyczyny i zaplanować działania naprawcze.

W teorii analizę luki płacowej można przeprowadzić ręcznie, np. za pomocą arkuszy kalkulacyjnych. W praktyce taki sposób jej identyfikacji będzie bardzo czasochłonny, obarczony ryzykiem błędów i trudny do utrzymania w dłuższej perspektywie. Właśnie dlatego coraz więcej specjalistów ds. kadr i płac sięga po systemy kadrowo-płacowe z rozbudowanymi funkcjami analitycznymi. Dzięki nim możesz porównywać dane w różnych przekrojach – nie tylko płci, ale także stanowiska, działu, lokalizacji, rodzaju umowy czy poziomu wynagrodzenia zmiennego.

Co ważne, luka płacowa może występować nie tylko w pensji zasadniczej, ale też w systemach premiowych czy dodatkach pozapłacowych. Właśnie dlatego warto analizować dane całościowo – a to możliwe tylko wtedy, gdy masz do dyspozycji kompleksowy system kadrowo-płacowy łączący dane z różnych źródeł i umożliwiający ich dynamiczne przetwarzanie.

Analiza luki płacowej w programie Symfonia R2Płatnik

Przykładem narzędzia, które może pomóc w identyfikacji luki płacowej w firmie, jest system Symfonia R2Płatnik, który pozwala wykryć różnice nie tylko w podstawowych składnicach wynagrodzenia, ale także uwzględnić zmienne związane z premiami, dodatkami czy absencjami. Dzięki możliwości łączenia danych kadrowych z informacjami o czasie pracy czy długości zatrudnienia, specjalista ds. płac może przeprowadzić rzetelną analizę, która pokaże czy luka płacowa jest realna, czy może jedynie pozorna. Dzięki modułowi analitycznemu w Symfonii R2Płatnik podczas badania luki płacowej można wziąć pod uwagę dane o stażu pracy, absencjach czy poziomie stanowiska. To pozwala na tworzenie tzw. skorygowanych analiz luki płacowej i zestawienie wynagrodzeń z pełnym kontekstem zatrudnienia, a w tym liczbą przepracowanych godzin, rodzajem absencji, poziomem stanowiska, wynikami ocen czy celów wyznaczona w ramach MBO. W efekcie o wiele łatwiej jest stwierdzić, z czego dokładnie wynikają różnice w poziomie płac.

Dlaczego warto analizować lukę płacową?

Powodów, by przyjrzeć się bliżej kwestii równości wynagrodzeń, jest co najmniej kilka. Przede wszystkim – to krok w stronę budowania przejrzystej i sprawiedliwej polityki wynagrodzeń w firmie, opartej na obiektywnych kryteriach i jasnych zasadach. Transparentna siatka płac, uzupełniona o logiczny system przyznawania premii i dodatków, wzmacnia zaufanie pracowników i ogranicza ryzyko sporów wewnętrznych. Ma także wpływ na produktywność pracowników – z badań Komisji Europejskiej wynika, że zmniejszenie luki w wynagrodzeniach o zaledwie 1 punkt procentowy może spowodować wzrost produktu krajowego brutto o 0,1%. W dłuższej perspektywie taka analiza to nie tylko element dobrej praktyki HR, ale też odpowiedź na rosnące wymagania prawne i społeczne. Unijna Dyrektywa o przejrzystości wynagrodzeń, która ma zostać wdrożona w najbliższych latach, nałoży na pracodawców nowe obowiązki w zakresie raportowania różnic płacowych. Warto więc już dziś przygotować swoją organizację na te zmiany – i zadbać o to, by model wynagradzania był sprawiedliwy i przejrzysty.

Chcesz zautomatyzować procesy w kadrach i płacach? Kliknij poniższy baner i pobierz listę kontrolą!