Badania kontrolne po zwolnieniu lekarskim. Jak określić zdolność do pracy po L4?

Zgodnie z art. 229 § 2 Kodeksu pracy pracownik, który przebywał na zwolnieniu lekarskim (L4) przez dłużej niż 30 dni, przed powrotem do pracy musi wykonać badania kontrolne. Ich celem jest ustalenie zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Obowiązek skierowania pracownika na takie badania spoczywa na pracodawcy, a w praktyce – na dziale kadr. W tym poradniku wyjaśniamy, jak liczyć 30 dni zwolnienia lekarskiego, co powinno zawierać skierowanie, co zrobić, gdy pracownik odmawia wykonania badań kontrolnych i czy od orzeczenia lekarskiego dotyczącego zdolności do pracy można wnieść odwołanie.

Spis treści:

• 30 dni zwolnienia lekarskiego a badania kontrolne
• Powrót do pracy po zwolnieniu lekarskim powyżej 30 dni – obowiązki pracodawcy i pracownika
• Jak wystawić skierowanie na badania kontrolne?
• Badania kontrolne – jak wyglądają?
• Czy pracownik musi poddać się badaniom kontrolnym?
• Czy od orzeczenia lekarskiego można wnieść odwołanie?

Najważniejsze informacje w skrócie:

• Badania kontrolne to jeden z podstawowych rodzajów badań medycyny pracy, które pracodawca musi zlecić, jeśli pracownik był niezdolny do pracy z powodu choroby przez więcej niż 30 dni.
• Ich celem jest sprawdzenie, czy pracownik po dłuższej nieobecności może bezpiecznie wrócić do wykonywania swoich obowiązków na dotychczasowym stanowisku.
• Do wspominanego wyżej okresu wlicza się wszystkie zwolnienia lekarskie – o ile nie było między nimi żadnego dnia przerwy.
• Za czas, gdy pracownik wykonuje badania, zachowuje prawo do wynagrodzenia.
• Za dopuszczenie do pracy pracownika, który nie ma ważnego orzeczenia o zdolności do pracy, grozi kara grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł.
• Odmowa poddania się badaniom kontrolnym przez pracownika może skutkować karą porządkową, a w skrajnych przypadkach nawet zwolnieniem dyscyplinarnym.

30 dni zwolnienia lekarskiego a badania kontrolne

Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami badania kontrolne należy przeprowadzić zawsze wtedy, gdy pracownik był niezdolny do pracy przez dłużej niż 30 dni. Nie ma przy tym znaczenia, czy w związku z chorobą otrzymał pojedyncze L4, czy kilka zwolnień lekarskich następujących bezpośrednio po sobie – liczy się łączny czas niezdolności do pracy. Badania kontrolne muszą również zostać wykonane przed dopuszczeniem pracownika do pracy. W praktyce oznacza to, że nie może on rozpocząć wykonywania obowiązków służbowych bez ważnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego jego zdolność do pracy. Niedopełnienie tego obowiązku stanowi naruszenie przepisów BHP i może skutkować nałożeniem na pracodawcę grzywny w wysokości od 1000 zł do nawet 30 000 zł (art. 283 §1 Kodeksu pracy). Odrębne sankcje przewidziano również na gruncie przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Jak liczyć 30 dni zwolnienia lekarskiego?

Badania kontrolne wykonuje się co do zasady dopiero po 30 dniach nieprzerwanej niezdolności do pracy. Jeśli zatem pracownik otrzymał kilka zwolnień lekarskich z rzędu, a pomiędzy okresami, na jakie zostały wystawione, nie ma żadnej przerwy, to liczbę dni wskazaną na poszczególnych zwolnieniach należy zsumować. Gdy przekracza ona 30 dni, pracownik obowiązkowo musi wykonać badania kontrolne. Co w sytuacji, gdy występuje jeden dzień przerwy w zwolnieniu lekarskim? W takim przypadku okres 30 dni zaczyna liczyć się od nowa.

Ważne: badania kontrolne są wymagane wyłącznie po przekroczeniu 30 dni niezdolności do pracy. Jeżeli zwolnienie trwało równo 30 dni lub krócej, nie ma obowiązku ich wykonywania.

Przeczytaj również: Jak liczyć dni zwolnienia lekarskiego (L4)?

Badania kontrolne po urlopie macierzyńskim

Wiele wątpliwości budzi również kwestia badań kontrolnych po urlopie macierzyńskim. Tu warto wiedzieć, że taki urlop nie jest traktowany jako nieobecność wynikająca z choroby. W rezultacie pracownik nie musi wykonywać badań kontrolnych. Wyjątek stanowi sytuacja, w której pracownica bezpośrednio przed urlopem macierzyńskim przebywała na L4 przez okres dłuższy niż 30 dni. Wówczas, przed rozpoczęciem obowiązków, musi przedstawić pracodawcy orzeczenie lekarskie potwierdzające zdolność do pracy.

Powrót do pracy po zwolnieniu lekarskim powyżej 30 dni – obowiązki pracodawcy i pracownika

Gdy pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim dłużej niż 30 dni, obowiązkiem pracodawcy jest skierowanie go na badania kontrolne, aby potwierdzić jego zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku. Z kolei pracownik – zgodnie z art. 211 Kodeksu pracy – musi poddać się takim badaniom oraz stosować się do zaleceń lekarza. Odmowa wykonania badań kontrolnych może skutkować konsekwencjami przewidzianymi w art. 108 Kodeksu pracy, a zatem np. karą upomnienia, naganą, a nawet karą pieniężną.

Badania kontrolne są finansowane przez pracodawcę, który powinien wcześniej zaplanować ich termin – najlepiej po uzyskaniu informacji od pracownika o planowanym powrocie. Pozwala to uniknąć sytuacji, w której pracownik nie może rozpocząć pracy z powodu braku aktualnego orzeczenia lekarskiego. Jeśli wykonanie badania kontrolnego wymaga podróży do innej miejscowości, pracodawca pokrywa koszty przejazdu, stosując zasady obowiązujące przy delegacjach służbowych (art. 229 § 3 Kodeksu pracy). Samo badanie powinno odbyć się w godzinach pracy pracownika, który za ten czas zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Przeczytaj również: Obliczanie wynagrodzenia chorobowego krok po kroku – sprawdź, jak to zrobić! – Symfonia

Jeśli lekarz stwierdzi, że pracownik nie jest zdolny do pracy na swoim stanowisku, pracodawca nie może dopuścić go do wykonywania obowiązków służbowych. Może jednak przenieść pracownika na inne stanowisko – o ile taka możliwość została przewidziana w orzeczeniu.

Kiedy badania kontrolne nie są wymagane?

Nie w każdej sytuacji po dłuższej nieobecności spowodowanej chorobą pracodawca musi kierować pracownika na kontrolne badania medycyny pracy. Główny Inspektorat Pracy w wydanym 6 marca 2024 r. stanowisku (GIP-GBI.0701.29.2024.5) wskazał, że taki obowiązek nie występuje w trzech przypadkach:

1. Gdy czas trwania choroby wynosi równo 30 dni
Zgodnie ze stanowiskiem GIP obowiązek wykonania badań kontrolnych pojawia się dopiero wtedy, gdy niezdolność do pracy w związku z chorobą trwa przynajmniej 31 dni.

2. Gdy między kolejnymi zwolnieniami wystąpiła przerwa (nawet, jeśli wypada ona w dzień wolny od pracy)
Jeśli między kolejnymi okresami zwolnienia lekarskiego wystąpiła choćby jednodniowa przerwa (przypadająca np. w weekend lub inny dzień wolny od pracy), to ciągłość niezdolności do pracy zostaje przerwana. W takiej sytuacji okresy choroby nie sumują się.

3. Gdy pracodawca wypowiada umowę i zwalnia pracownika z obowiązku świadczenia pracy
Jeśli pracownik wraca do pracy po chorobie trwającej ponad 30 dni, ale pracodawca w dniu jego powrotu wręcza mu wypowiedzenie umowy o pracę i zwalnia go z obowiązku świadczenia pracy przez cały okres wypowiedzenia, nie musi kierować takiego pracownika na badania kontrolne.

Jak wystawić skierowanie na badania kontrolne

Skierowanie na badania lekarskie medycyny pracy wystawia pracodawca. Wzór dokumentu został określony w załączniku nr 3a do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Na formularzu należy wyraźnie wskazać, że pracownik powinien wykonać badania kontrolne, które obok badań wstępnych i okresowych, stanowią jeden z trzech podstawowych typów badań wykonywanych w ramach medycyny pracy.

Skierowanie na badania kontrolne wystawia się zazwyczaj w dwóch egzemplarzach. Jeden z nich pracownik przekazuje lekarzowi medycyny pracy, a drugi zatrzymuje. Pracodawca powinien także przygotować kopię skierowania i dołączyć ją do akt osobowych pracownika.

Skierowanie na badania kontrolne powinno również zawierać pełne dane pracownika, a zatem:

• imię i nazwisko,
• numer PESEL,
• adres zamieszkania.

Jeśli pracownik nie posiada numeru PESEL, należy wpisać serię i numer innego dokumentu tożsamości. Konieczne jest również dokładne określenie stanowiska pracy oraz podanie informacji o:

• rodzaju wykonywanej pracy,
• charakterze czynności,
• czasie ich wykonywania (np. dziennie, miesięcznie lub rocznie).

Istotnym elementem skierowania jest wskazanie, czy na stanowisku pracy występują jakiekolwiek czynniki szkodliwe, niebezpieczne, uciążliwe lub inne związane ze sposobem wykonywania pracy. Tego typu informacje pomagają lekarzowi ocenić, czy stan zdrowia pracownika pozwala na dalsze wykonywanie obowiązków zawodowych.

Skierowanie na badania kontrolne – także seryjnie – możesz przygotować za pomocą programu Symfonia R2Płatnik. System po wybraniu pracownika lub grupy pracowników, uzupełni wszystkie niezbędne dane oraz pozwoli przygotować formularz skierowania na badania lekarskie zgodny z wzorem Ministerstwa Zdrowia.

Badania kontrolne – jak wyglądają?

Badania kontrolne u lekarza medycyny pracy trwają zazwyczaj kilkanaście minut. Podczas wizyty lekarz przeprowadza wywiad zdrowotny, w czasie którego określa stan zdrowia pracownika oraz specyfikę jego obowiązków zawodowych. Wykonuje także podstawowe badania (np. pomiar ciśnienia krwi). Na tej podstawie może od razu wydać orzeczenie lekarskie stwierdzające zdolność do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Jeśli jednak lekarz uzna to za konieczne, może skierować pracownika na dodatkowe badania np. do okulisty, laryngologa czy neurologa. Wówczas orzeczenie zostanie wydane dopiero po uzyskaniu wszystkich wyników.

Orzeczenie lekarskie przygotowywane jest w dwóch egzemplarzach. Pierwszy przeznaczony jest dla pracownika, natomiast drugi dla pracodawcy. Orzeczenie o zdolności do pracy po długiej chorobie należy bowiem dołączyć do akt osobowych pracownika (część B).

Przeczytaj również: Akta osobowe pracownika – jak prowadzić i przechowywać dokumentację pracowniczą? – Symfonia

Czy pracownik musi poddać się badaniom kontrolnym?

Tak – zgodnie z art. 211 pkt 5 Kodeksu pracy pracownik ma bezwzględny obowiązek poddania się badaniom kontrolnym, jeśli został na nie skierowany przez pracodawcę. Odmowa wykonania badań może skutkować zastosowaniem kary porządkowej (np. upomnienia, nagany lub kary pieniężnej – art. 108 Kodeksu pracy), a w skrajnych przypadkach – rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy), jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków.

Przeczytaj również: L4 a zwolnienie dyscyplinarne – co warto wiedzieć? – Symfonia

Zgodnie z art. 229 § 4 Kodeksu pracy, pracodawca nie ma prawa dopuścić do pracy osoby, która nie posiada aktualnego orzeczenia lekarskiego potwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, zgodnie z warunkami opisanymi w skierowaniu. Tym samym, nawet jeśli pracownik stawi się do pracy, ale nie dopełni obowiązku wykonania badań, nie może zostać dopuszczony do wykonywania obowiązków. Za ten czas traci prawo do wynagrodzenia.

Czy od orzeczenia lekarskiego można wnieść odwołanie?

Skutkiem przeprowadzenia badań kontrolnych jest wydanie orzeczenia lekarskiego, które stwierdza zdolność do pracy na określonym stanowisku albo istnienie przeciwwskazań. Od takiego orzeczenia zarówno pracownikowi, jak i pracodawcy przysługuje odwołanie. Należy je wnieść do organu odwoławczego, np.  do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy właściwego ze względu na miejsce świadczenia pracy, w formie pisemnej (wraz z uzasadnieniem), w terminie 7 dni od dnia otrzymania orzeczenia. Skutkiem wniesienia odwołania jest przeprowadzenie ponownych badań lekarskich. Te powinny się odbyć w terminie 14 dni. Wydane na ich podstawie orzeczenie ma charakter ostateczny.

Źródła:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
• Badania kontrolne – Ministerstwo Zdrowia – Portal Gov.pl
• Badania lekarskie pracowników – Państwowa Inspekcja Pracy